Nguyễn Nhân Thống (Qui Hiệp)
Nội san “Hoa Biển” số 1
Câu lạc bộ thơ văn Đồng Xanh Thơ Qui Nhơn
Bình Định đẹp và giàu có, được thiên nhiên ưu đãi mọi mặt. Đất đai phì nhiêu, ruộng vườn trù mật, làng xóm đông vui, nhân tình thuần hậu. Mặt hướng ra biển Đông mênh mông, cá tôm quanh năm chẳng thiếu. Lưng tựa vào dãy Trường Sơn bao la ngút ngàn, nguồn lâm sản dồi dào hầu như bất tận. Chính vì thế mà Bình Định có nhiều món ngon vật lạ được nhắc nhở qua mấy vần ca dao phảng phất nhiều hương vị đậm đà, hấp dẫn...
Biển Bình Định có nhiều tôm cá, nhiều nhất là cá chuồn, lúc được mùa phải đưa lên Tây Nguyên tiêu thụ:
Ai về nhắn với nậu nguồn
Măng le gởi xuống, cá chuồn gởi lên
Thứ đến là cá mòi. Cá mòi mà ăn với mít non, khỏi chê!
Tiếng đồn chị Bốn có duyên
Anh Bốn đi cưới một thiên cá mòi
Chẳng tin giở quả ra coi
Mít non ở dưới cá mòi ở trên.
Từ cá biển, ngư dân còn đem chế biến thành món chả mà ngon nhất phải kể đến chả cá ở Đề Gi (Phù Mỹ):
Anh về qua cửa Đề Gi
Nghe mùi chả cá chân đi không đành
Còn nói đến nghề làm nước mắm, có lẽ ở miền Trung Trung Bộ, không đâu sản xuất nước mắm nhiều và ngon như ở Gò Bồi, một thị tứ sầm uất, là quê ngoại của nhà thơ Xuân Diệu:
Gò Bồi có nước mắm ngon
Ai đi cũng nhớ cá tôm Gò Bồi
Hay:
Nước mắm Gò Bồi
Trã nồi An Thái.
Cũng đủ nói lên lượng sản xuất không phải là nhỏ.
Dọc theo bờ biển nhiều đầm nước lợ, cá tôm cũng rất phong phú, như:
Cá nục Thị Nại ăn mãi không nhàm
Hay:
Rủ nhau mua tép Trà Ô
Sẵn bờ cát trắng phơi khô đem về.
Đầm Thị Nại và đầm Trà Ô là hai đầm lớn nhất nhì ở Bình Định. Thị Nại nổi tiếng nhờ cá nục gai và cá nục vọng, Trà Ô nổi tiếng nhiều chình và tôm tép.
Còn ở sông ngòi nước ngọt, hai con sông lớn nhất nhì ở Bình Định là sông Côn và sông Lại Giang (sông Bồng Sơn) cũng có đặc sản ngon chẳng kém. Đó là hai món cá:
Côn Giang cá chép mép son ,
Lại Giang cá bống trắng non vóc ngà
Được truyền tụng qua câu: ''Lại Giang sa ngư'' mà giới sành điệu ăn uống thường bảo:
Cá bống kho tiêu
Cá thiều nấu ngọt
Nói đến đặc sản trên rừng, trái chà viên là loại trái cây thơm ngon, quý hiếm, chỉ to bằng trái sung, ngày xưa trái này dành để tiến vua.
Quảng Nam nổi tiếng bòn bon
Chà viên Bình Định vừa ngon vừa lành
Chín mùi da vẫn tươi xanh
Mùi thơm cơm nếp vị thanh đường phèn .
Bình định nổi tiếng là xứ dừa thơ mộng mà nhiều nhất là ở Tam Quan, chẳng thua kém xứ dừa sông Cầu (Phú Yên) được truyền tụng qua mấy câu ca tình tứ, ngọt ngào.
Tam Quan ngọt nước dừa xiêm
Muốn ăn dừa nạo tìm đường theo anh.
hay:
Dừa xanh trên bến Tam Quan
Dừa bao nhiêu trái dạ trông chàng bấy nhiêu
Và tình cảm dành cho xứ dừa còn da diết hơn nữa:
Tam Quan ngọt nước dừa xiêm
Cha từ, mẹ bỏ vẫn tìm theo anh.
Bình Định còn nổi tiếng với nhiều loạt trà ngon:
Anh về dưới Giã thăm bà
Ghé vô em gởi lượng trà Ô Long
hoặc:
Anh đi Tam Tượng hái chè,
Bỏ cây ớt chín sau hè chim ăn.
Bình Định cũng là nơi dồi dào nông sản, nhiều và ngon như:
Khoai lang Đồng Phó
Đậu Phụng Hà Nhung
hay:
Khoai lang mỏng vỏ đỏ da,
Ai về Long Phụng với ta thì về.
Đồng Phó, Hà Nhung thuộc huyện Tây Sơn, Long Phụng thuộc huyện Phù Mỹ là hai địa phương trồng nhiều giống khoai ngon nổi tiếng xưa nay. Hơn nữa, Phù Mỹ còn là địa phương sản xuất nhiều dưa hấu, dưa hồng, trái nhỏ nhưng cho ruột đỏ, vị ngọt thanh.
Lấy chồng Phù Mỹ ăn dưa,
Về chi bên Chụt ăn dừa mỏi răng
Về nội trợ, các chị em phụ nữ Bình Định rất đỗi tự hào món ''bánh ít lá gai'' thơm ngon được truyền tụng qua nhiều thế hệ:
Muốn ăn bánh ít lá gai,
Lấy chồng Bình Định sợ dài đường đi
Bình Định còn nổi tiếng với nem chợ Huyện, quê hương cụ Đào Tấn:
Ai về chợ Huyện ăn nem
Nghỉ đêm Phước Lộc mà xem hát tuồng
Thật vậy, quê hương Bình Định luôn là đề tài hấp dẫn đối với khách phương xa và cũng xin tạm dừng lại bằng câu hát ru ngọt ngào, tha thiết:
Bình Định có núi Vọng Phu
Có đầm Thị Nại, có Cù Lao Xanh
Em về Bình Định cùng anh
Được ăn bí đỏ nấu canh nước dừa...
