Phunutoday
(Trái hay Phải)- Ra ngoài thực tế cuộc sống,
nếu đạo văn thì đương nhiên có luật pháp can thiệp và khi đó, cả một sự nghiệp
có thể đi tong chỉ vì chuyện đạo văn.
Chuyện đạo văn ở Việt Nam quá phổ biến.
Chưa đầy một tích-tắc sau khi gõ từ khóa về thông tin bạn cần, có thể thấy hàng
loạt bài báo giống nhau, được sao đi chép lại nhiều lần, có chỗ ghi nguồn trích
dẫn, nhưng đại bộ phận là không ghi ở đâu cả. Người viết may ra được nhận tiền
nhuận bút ở một tờ báo là may lắm rồi, còn sau đó thì những đứa con tinh thần cứ
trôi nổi khắp nơi. Nhiều người cho rằng chuyện đạo văn ở ta “xưa như trái đất”
và chuyện sao chép của người khác thậm chí cả đoạn văn, cả trang dài mà không
trích dẫn, được coi là đương nhiên. Những người bị đạo văn thường được an ủi một
câu “Việt Nam mà, làm thế nào được!”
Thông thường có hai khả năng đạo văn. Thứ
nhất, người đạo văn không hiểu thế nào là đạo văn; thứ hai, biết đạo văn là vi
phạm Luật bản quyền tác giả mà vẫn cứ làm.
Trường hợp thứ nhất có lẽ bắt nguồn từ
triết lý giáo dục của Khổng Tử. Học sinh có trách nhiệm phải học chữ thánh hiền,
học thuộc lòng thật nhiều chữ của thày và tích lũy thành tri thức của mình, chính
là đạt được mục đích học tập. Tuy nhiên, với tư duy của nền giáo dục Tây phương
thì việc “đứng trên vai người khổng lồ” là rất nên làm, nhưng phải ghi nhận
công lao của người khổng lồ đó. Có nghĩa là dùng tri thức của người khác thoải
mái nhưng phải trích dẫn tên tuổi và công trình họ làm ra. Trường hợp thứ hai,
biết là phạm luật nhưng vẫn cứ làm vì như thế sẽ rút ngắn đường đi tới đích lại
tốn kém ít thời gian và công sức.
Điều này thực hiện khá dễ dàng với công
nghệ “cắt dán” bằng máy tính và thời buổi anh bạn Google mang đến thông tin
chúng ta cần chỉ chưa đầy một giây sau cái nhấn chuột. Quan trọng hơn cả là
không mấy ai kiểm chứng nguồn thông tin sao chép và việc đạo văn được dễ dàng
chấp nhận như một lẽ thường tình.
Chuyện đạo văn không chỉ phổ biến ở nước
ta. Ở Hoa Kỳ, thực trạng chung là sinh viên ngoại quốc, nhất là từ Trung Quốc, Ấn
độ sang học tại các trường đại học của Mỹ cũng vô tình sao chép thông tin nhưng
không trích dẫn nguồn. Theo Giáo sư Ross Feldberg, nguyên Chủ nhiệm khoa Sinh học,
Đại học Tufts, Massachusetts, sinh viên cao học và tiến sỹ, thậm chí các nhà
khoa học khi trích dẫn từ các công trình đã nghiên cứu trước đây, cũng mắc phải
chuyện đạo văn. Điều này có thể hiểu được vì tiếng Anh không phải là tiếng mẹ đẻ,
nên họ khó có thể diễn đạt ý tưởng của mình bằng vốn từ tiếng Anh hạn chế đó.
Để cho an toàn, họ dùng lại những từ hay
thuật ngữ trong văn bản họ đọc được vào trong công trình nghiên cứu của mình.
Đó chính là đạo văn. Những ai muốn có được tấm bằng tốt nghiệp cả đại học và
sau đại học ở Hoa Kỳ, phải học cách trích dẫn nguồn và không được đạo văn. Nói
cách khác, dù bạn viết có dở một chút nhưng phải đúng là lời lẽ của bạn, nếu
trích dẫn ý tưởng hoặc lời văn, câu chữ của ai, bạn phải ghi rõ ra theo những
cách trích dẫn đã được hướng dẫn thống nhất trong từng ngành học.
Việc đạo văn ở Mỹ là không thể chấp nhận
nên ngay từ nhỏ các em học sinh đã được dạy về đạo đức trong học tập là phải
trung thực khi viết bài, không đánh cắp ý tưởng hoặc sao chép thông tin của người
khác. Nếu dùng thông tin của người khác thì cần phải có lời trích dẫn tên và
nguồn trích dẫn. Học sinh tiểu học đã được dạy về bản quyền tác giả.
Nếu
ai muốn viết báo hoặc chụp ảnh, ghi hình về một lớp học ở trường tiểu học, tác
giả phải xin phép phụ huynh học sinh. Mỗi học sinh sẽ mang một tờ Giấy cam kết
về nhà cho cha mẹ ký, đồng ý cho phép con em họ được chụp ảnh và đưa lên phương
tiện thông tin đại chúng. Chỉ cần một trong số học sinh của cả lớp không đồng ý
cho đưa ảnh của mình lên mặt báo thì bức ảnh đó sẽ hoặc là không được dùng, hoặc
ảnh của người không đồng ý bị che đi.
Lên đại học, điều đầu tiên sinh viên năm
thứ nhất được dạy là “Không được đạo văn”. Lời cảnh báo này được để ngay trên
trang mạng của trường, và nó được lặp đi lặp lại trong các buổi hướng dẫn
phương pháp học ở đại học. Đương nhiên, giáo sư là người luôn nhắc nhở, phát hiện,
giúp sinh viên hiểu thế nào là đạo văn và tránh làm điều đó.
Các trường đại học thường có biện pháp
chống đạo văn của sinh viên. Cũng theo giáo sư Ross Feldberg, Đại học Tufts đã
dùng dịch vụ của công ty Turnitin để kiểm tra thông tin bài viết có bị đạo văn
hay không. Quy trình như sau: trước tiên, sinh viên gửi bài kiểm tra, bài luận,
hoặc bài thi tới công ty này. Họ dùng phần mềm để so sánh bài viết với các
thông tin có sẵn trên Internet và gạch đỏ những đoạn văn nào được coi là sao
chép. Sau đó họ sẽ gửi lại cho giáo sư. Khi giáo sư kiểm tra, nếu sinh viên có
ghi nguồn trích dẫn thì bài viết đạt yêu cầu. Nếu không ghi rõ thì sinh viên đó
đã đạo văn và bài thi không đạt yêu cầu.
Ra ngoài thực tế cuộc sống, nếu đạo văn
thì đương nhiên có luật pháp can thiệp và khi đó, cả một sự nghiệp có thể đi
tong chỉ vì chuyện đạo văn. Ở Việt Nam, luật pháp có không? Có chứ! Luật Báo
chí, Luật Bản quyền Tác giả, Luật Sở hữu Trí tuệ. Có đủ cả. Nhưng vấn đề ở chỗ
là luật không được tôn trọng. Kể cả người làm báo cũng coi thường pháp luật.
Một ví dụ cho thấy, một cộng tác viên của
báo Hoa Học trò đã ngang nhiên dùng thông tin, ảnh và bài viết của một nhóm tác
giả ở Mỹ, để viết bài của mình. Bài báo đó mới viết ra đang trao đổi trong nhóm
để chỉnh sửa đã bị lấy và đăng thành bài của mình đánh cắp. Khi bị phát hiện, cộng
tác viên này không hiểu đó là đạo văn mà chỉ là “sơ ý trong khi khai thác thông
tin”. Để sửa chữa “khuyết điểm không đáng kể” này, người đó đề nghị vẫn giữ
nguyên bài báo của mình, chỉ trích dẫn tên của tác giả bài báo gốc mặc dù 100%
thông tin không phải do tác giả đó tự thu lượm.
Trên thực tế người đó không có mặt ở sự
kiện trong phóng sự của mình mà đọc nguồn tư liệu chưa xuất bản của người khác
để sử dụng cho mình. Rất may, tòa soạn báo Hoa Học trò đã nghiêm khắc xử lý vụ
việc và dỡ bỏ bài báo đó ngay lập tức.
Nghiêm trọng hơn là ngay cả những người
có học vị tiến sỹ và giữ vai trò chủ chốt trong Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng còn
đạo văn một cách vô tư. Người viết bài này trong một lần tìm kiếm thông tin về
giáo dục đại học Việt Nam đã đọc được bài viết của một vị tiến sỹ có tựa đề
“Vietnam Higher Education – Reform for the Nation’s Development” (NTLH, 2008).
Nói về những hạn chế và yếu kém của hệ thống giáo dục (tr. 3 & 6), tác giả
đã sao chép ba đoạn văn từ văn bản “Vietnam Higher Education Reform Agenda 2006
– 2020” (3) tại trang 6, không sai đến một dấu chấm và không hề trích dẫn (xem
các đường dẫn kèm theo).
“Thượng bất chính, hạ tắc loạn”. Ở các
trường đai học có biết bao nhiêu chuyện về dịch vụ làm luận văn tốt nghiệp. Có
những nhà máy sản xuất đồ án tốt nghiệp và luận văn cao học chỉ mất một tuần.
Người làm việc này chuyên cắt dán thông tin, xào xáo và cho ra lò hàng loạt
công trình nghiên cứu rởm. Và đương nhiên, sản sinh ra hàng loạt các nhà khoa học
rởm với những tấm bằng rởm. Ở một trường đại học danh tiếng, hàng năm có hàng
trăm luận văn tốt nghiệp chung một đề tài. Chỉ cần ra hàng photocopy trong trường
với vài triệu đồng là có thể có một luận văn trong tay. Vậy bao giờ chúng ta mới
theo kịp được các nước trên thế giới? Mục đích của Chiến lược Phát triển Giáo dục
Đại học giai đoạn 2006-2020 là đến năm 2020, chúng ta phải lọt vào top 200 trường
đại học hàng đầu thế giới. E rằng, chỉ cần Turnitin ra tay, thì hàng triệu công
trình khoa học rởm xuất hiện, không biết đặt nền đại học nước nhà ở chỗ nào?
Một xã hội văn minh là phải biết tôn trọng
các giá trị trí tuệ, tôn trọng pháp luật và làm việc mang tính chuyên nghiệp.
Chúng ta đang tiến đến xã hội văn minh đó. Vậy phải có cách nào ngăn chặn được
hành vi kém hiểu biết, kém văn minh là đạo văn trong sinh viên đại học? Làm sao
ngăn chặn được lối đạo văn bừa bãi của một số cộng tác viên non tay, mới bước
vào nghề làm báo? Làm sao cho các trường đại học được nghiêm chỉnh và báo chí
nước nhà phải chuyên nghiệp và tôn trọng pháp luật.
Theo số thống kê của Viện Giáo dục Quốc
tế (IIE), hàng năm Việt Nam có khoảng 15 nghìn sinh viên du học tại Mỹ. Nhiều
sinh viên học tập tại Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Châu Âu. May mắn cho sinh viên
học ở nước ngoài được dạy về ý thức tuyệt đối không đạo văn.
Tuy nhiên, con số này rất nhỏ so với 2,1
triệu sinh viên hiện nay của nước ta. Giáo dục đại học có mục đích cung cấp nguồn
lực có trình độ, kỹ năng và nhân cách cho sự phát triển phồn vinh của mỗi quốc
gia. Mục đích nữa là nó tạo ra một bản sắc của quốc gia đó. Nếu cứ để tình trạng
sinh viên mặc nhiên đạo văn và không coi đó là điều phạm pháp thì chúng ta khó
có thể thay đổi được nền giáo dục và nâng tầm của đất nước. Tương tự như vậy nếu
cứ để tình trạng đạo văn lan tràn trong giới báo chí thì không biết bao giờ
chúng ta mới thực hiện được “sống và làm việc theo pháp luật”.
• Bảo
Hưng (Boston, Hoa Kỳ)
Ghi chú:
(1) http://www.nuffic.nl/international-organizations/international-education-monitor/country-monitor/asia-and-the-pacific/vietnam/documents
(2) Vietnam Higher Education Reform
Agenda 2006 – 2020
