Trần Thị Phương Hoa
Vietstudies
Con
gái tôi vừa mới bắt đầu năm học lớp 8 Trung học cơ sở. Đầu năm cháu hồ hởi khoe
“Mẹ ơi, năm nay con đăng ký tham gia câu lạc bộ Lịch sử với cả Hoá học mẹ ạ”,
tôi rất vui vì cháu thích môn lịch sử và hỏi xem trên lớp cháu học thế nào. Hôm
đầu đã nghe cháu kêu “Cô giáo giảng nhanh lắm mẹ ạ” Hôm nay thì cháu nhăn nhó
“Mẹ ơi, bài hôm nay khó quá mẹ ạ, mẹ giảng lại cho con với”. Tôi ngó vào sách
thì thấy “Bài 2- Cách mạng Tư sản Pháp cuối thế kỷ XVIII”. Tôi thành thật chia
sẻ cùng con gái “Đúng là bài này khó thật con ạ, trên thế giới đến giờ người ta
vẫn tiếp tục viết sách xung quanh chủ đề này cơ mà”.
Đúng
thật như vậy, Cách mạng Pháp vẫn tiếp tục là thách thức và là niềm cảm hứng vô
tận cho các học giả. Riêng năm 2012 đã có hàng chục cuốn sách mới ra liên quan
đến chủ đề này, trong đó có cả một cuốn từ điển mới dành riêng cho Cách mạng
Pháp. “Nào để mẹ xem sách giáo khoa viết gì nào”. Tôi đọc đi đọc lại bài học
dài tám trang và buột miệng “còm men” “Giới thiệu về một cuộc cách mạng lừng
lẫy thế này mà đưa ra một câu giới thiệu có hai mệnh đề nhưng cả hai mệnh đề
đều vô nghĩa cả. Chán!!!.
Này
nhé: Sách viết “Cách mạng Pháp có những điểm giống và khác với các cuộc cách
mạng tư sản đầu tiên trên thế giới”… Ồ, trên thế gian này có 7 tỉ con người thì
mỗi người đã có nét giống và khác với người khác rồi, nói chi đến một cuộc cách
mạng, đây là một câu rất thừa, rất vô nghĩa. Vế tiếp theo, sách viết.. [cách
mạng] có ý nghĩa lớn đối với sự phát triển của lịch sử. Vâng, câu này cũng
chẳng làm sáng tỏ thêm được bất cứ vấn đề gì, chỉ một sự kiện nhỏ cũng có thể
đem lại ý nghĩa lớn đối với sự phát triển của lịch sử, đến nỗi người ta còn nói
“Nếu cái mũi của Cleopat ngắn đi một chút thì lịch sử thế giới đã thay đổi”.
Nghe đến đây thì chồng tôi gắt lên “Có giảng cho con thì giảng đi, cứ lý luận
dài dòng”.
Khổ
thân tôi, sao đang yên đang lành lại dấn thân thích thú môn lịch sử, để bây giờ
khi đọc những dòng vô thưởng vô phạt, vô cảm thì cái máu yêu sử nó lại nổi lên
hành hạ. “Viết thế này thì lắp cái gì vào mà chả được, còn đâu là hồn vía của
cách mạng Pháp nữa hả trời”. Nhìn thấy con gái đứng thuỗn mặt ra tôi mới buồn
bã nói với con “Con ạ, thường khi nói về một cuộc cách mạng, người ta phải chú
trọng đến mấy điểm cốt yếu nhất: nguyên nhân cách mạng, lực lượng cách mạng và
diễn biến cách mạng. Bài này có đề cập đến nhưng còn rất tản mát, chưa tập
trung rõ ràng nên con thấy khó theo dõi thôi”. Ông chồng tôi lại nói với sang
“Có giảng cho con thì giảng đi, sao lại chê sách giáo khoa thế”. “Cứ từ từ, để
mẹ giảng xem có ra vấn đề không nào, sách viết tù mù quá”, “Lại còn cãi đài,
tinh tướng”
Mặc
kệ ông chồng với niềm tin mù quáng đã được nuôi dưỡng đến gần nửa thế kỷ trong
con người ông ấy, tôi cố gắng nói cho con gái sao cho thật dễ hiểu “Về nguyên
nhân cách mạng Pháp thì có mấy điểm sau con ạ: thứ nhất, vào cuối thế kỷ 18,
cuộc cách mạng công nghiệp đang tăng tốc ở châu Âu. Pháp mặc dù muộn hơn Anh
trong cuộc cách mạng này nhưng cũng đã đạt được một số thành tựu đáng kể trong
thương nghiệp, trao đổi buôn bán hàng hoá. Điều này quan trọng lắm vì nó liên
quan đến sự trỗi dậy của tầng lớp tư sản, lực lượng lãnh đạo cách mạng. Thứ
hai, đẳng cấp thứ ba ở Pháp dần nắm quyền lực kinh tế ngày lớn. Trong sách ghi
đẳng cấp thứ ba có tư sản, nông dân, bình dân… Thế con biết tư sản gồm những ai
không? Gồm có chủ nhà băng, chủ doanh nghiệp, thương nhân.. những người giàu có
mới nổi lên từ cuộc cách mạng công nghiệp đó… Mà mẹ nói đến nguyên nhân thứ mấy
rồi nhỉ..thứ hai.. À, nguyên nhân thứ ba chính là sự bất công ngày càng tăng
con ạ. Đẳng cấp tăng lữ và quý tộc chẳng đóng góp gì về kinh tế nhưng lại có
mọi đặc quyền đặc lợi, ngồi mát ăn bát vàng ấy. Còn đẳng cấp thứ ba, trong đó
đặc biệt là giới tư sản làm ra nhiều của cải vật chất nhưng chẳng có quyền lợi
gì, phải đóng thuế hầu hạ cho bọn tăng lữ quý tộc. Bất công như thế nên phải có
cách mạng để thay đổi. Nhưng tất cả những điều ấy chưa đủ, phải cần một yếu tố
đặc biệt quan trọng nữa con có biết không?”
Con
bé nhanh nhảu “Cần nhân dân ạ” “Uh, nhân dân thì ở đâu chả có, lúc nào chả có,
nhưng không phải lúc nào cũng có cách mạng. Một trong những lực đẩy tối quan
trọng là mấy ông này này, ông Vôn-te, ông Rút-xô và vài ông nữa, những người đã
tạo ra cả trào lưu Khai sáng ấy. Mấy ông này có uy tín lớn lắm, cả nước Pháp
đều biết và yêu quý tôn trọng mấy ông vì nhờ có các ông người ta mới biết đến
khái niệm dân chủ, tự do, mới dám đấu tranh chống lại cường quyền. Mà theo con
thì cách mạng Pháp khác các cuộc cách mạng khác ở điểm nào?” “Ở điểm nó diễn ra
ở Paris ạ” “Uh, nó diễn ra ở Paris, là trung tâm quyền lực cao nhất của chế độ
quân chủ Pháp ấy. Mà chế độ quân chủ Pháp là chế độ tập quyền nhất, chuyên chế
nhất, hơn hẳn ở Anh và Hà Lan là nơi diễn ra những cuộc cách mạng đầu tiên” “Ôi
mẹ nói cái gì thế, tập quyền là gì ạ”, “Đấy, là ở trong nhà cái gì cũng do bố
quyết, mẹ con mình chả được quyết cái gì cả” “Tức là quyền lực tập trung hết
vào tay nhà vua ấy con ạ. Nhưng cái chế độ quân chủ trông thì lộng lẫy đẹp đẽ
thế này mà thối nát quá, chẳng làm ra tiền gì cả lại chuyên đi vay nợ mà tiêu
xài. Ồ, đây này, sách viết là nợ đến 5 tỉ livrơ. Mà chế độ quân chủ của Pháp
được coi là hình mẫu của toàn châu Âu ấy chứ, vậy nên cách mạng diễn ra rất là
gay go, giằng co nhau kéo dài chứ không có đơn giản là có ngay tự do bình đẳng
đâu nhé. Vua chết chưa hết chuyện”. Nói đến đây thì tôi chợt bối rối, chẳng
hiểu con bé hiểu được đến đâu những vấn đề quá phức tạp như vậy, đến cả bố nó
chắc gì đã hiểu cơ chứ. Tôi nghĩ và nhìn trộm ông chồng đang rung đùi dán mắt
vào màn hình máy tính. “À, rồi ta còn phải bàn đến một vấn đề tối quan trọng
nữa là vấn đề lực lượng cách mạng. Tất nhiên nhân dân là lực lượng chủ chốt
rồi, không có dân thì lấy ai ra mà đánh nhau chứ. Nhưng yếu tố quyết định tính
chất của một cuộc cách mạng là lực lượng lãnh đạo cách mạng ấy con ạ. Cách mạng
Pháp được gọi là cách mạng tư sản là vì lực lượng lãnh đạo là giai cấp tư sản
hoặc trung lưu. Họ lật đổ chế độ phong kiến để xây dựng một nền cộng hoà, có
nghị viện đại diện cho mọi tầng lớp nhân dân. Trong cuộc cách mạng Pháp thì lực
lượng cách mạng thay đổi, từ những người cách mạng ôn hoà đến những người cách
mạng cực đoan thay nhau dẫn dắt cách mạng. Gia-cô-banh là những người cách mạng
cực đoan đấy con ạ, tức là họ dùng bạo lực để bảo vệ thành quả của cách mạng
ấy”. Nói đến đây thì một lần nữa tôi lại thất vọng tràn trề với những gì mà
sách giáo khoa lịch sử viết cho các con học. Này nhé sách gọi phái Gia-cô-banh
là “chuyên chính dân chủ cách mạng” và đưa ra kết luận …một mình một kiểu trên
thế giới này “Quần chúng nhân dân là lực lượng chủ yếu đưa cách mạng đạt tới
đỉnh cao- nền chuyên chính dân chủ Gia-cô-banh”. Không hiểu khái niệm “chuyên
chính dân chủ” được lấy từ đâu ra và thế nào là “đưa cách mạng tới đỉnh cao”
nữa. Trong khi đó, có đọc trăm cuốn sách của các ông Tây viết sử thì cả trăm
ông đều coi Gia-cô-banh là những người cách mạng cực tả và giai đoạn ngắn ngủi
(1793-1794) mà phái Gia-cô-banh với thủ lĩnh là Rô-be-spie điều hành đất nước
được gọi là Reign of Terror (thời kỳ khủng bố). Để bảo vệ thành quả cách mạng,
họ đã bắt giam hàng trăm ngàn người, giết và làm bị thương hàng chục ngàn người
khác, hic. Nhưng rồi những ai đi ngược lại với khẩu hiệu “Tự do, bình đẳng, bác
ái” đều bị loại trừ, thế nên cách mạng Pháp là một cuộc cách mạng triệt để vì
nó theo đuổi đến cùng mục tiêu tự do, dân chủ cho tất cả mọi người. “Mẹ thì mẹ
không thích lắm mấy ông Gia-cô-banh này đâu con ạ, vì các ông ấy bạo lực quá,
toàn giết người. Điều này đã bị ông Toc-cơ-vil chê đó vì bố mẹ ông ấy suýt bị
giết oan vì những người cách mạng quá nhiệt huyết này”.
“Ối
giời, mẹ nói gì với con thế? Toc-cơ-vil là ông nào? Thôi, mẹ giảng gọn gọn chứ
đừng bây ra thêm nữa”- ông chồng tôi lại la toáng lên. “Được rồi, còn về diễn
biến của cuộc cách mạng này cũng khá là phức tạp đấy con ạ, vì nó là sự giằng
co mà. Nhưng đại để có thể chia ra làm hai: giai đoạn đầu là từ năm 1789 đến
1791, đây là giai đoạn cách mạng khá ôn hoà, nghị viện được thành lập, hiến
pháp được thông qua dựa trên Tuyên ngôn về nhân quyền, quyền lợi quý tộc bị thu
hẹp.. Giai đoạn hai từ 1792 đến 1794, đây là giai đoạn có diễn biến phức tạp
với những cao trào cách mạng, thậm chí có lúc cực đoan, cụ thể nền cộng hoà thứ
nhất được thành lập (1792), Vua Louis XVI bị chém. đầu (1793), lực lượng phản
cách mạng trong nước kết hợp với quân đội nước ngoài tấn công thành quả cách
mạng, lực lượng cực đoan Gia-cô-banh sử dụng bạo lực trấn áp phản cách mạng
nhưng dân vẫn không được hưởng tự do, bình đẳng, dân chủ, dân quyền chưa được
thực thi nên lực lượng lãnh đạo ôn hoà mới lại lên thay thế. Cách mạng còn kéo
dài đến năm 1799, cho đến khi Napoleon nổi lên nắm quyền lực. Nào, thế bây giờ
con nắm được vấn đề chưa?” “Nhưng mà con không biết nói theo mẹ hay theo sách
ạ?” “Cứ nói theo sách cho chắc con ạ”- ông chồng tôi vẫn rung đùi nói với sang.
“Hừ, nói theo sách thì vui lòng cô giáo, chỉ không hiểu người Pháp sẽ nghĩ gì
khi các nhà sử học Việt Nam cho rằng thời kỳ khủng bố là đỉnh cao của cuộc cách
mạng Pháp?”
Tác
giả gửi cho viet-studies ngày 15-9-12
