NGUYỄN HIẾU
Ngôn ngữ - tiếng nói- phương tiện giao
tiếp chủ yếu của con người. Đứng về mặt nào đó ngôn ngữ là một tấm lăng kính phản
ảnh khá trung thực hình thái xã hội con người. Nhìn vào thực trạng ngôn ngữ
trên bình diện là một đối tượng nghiên cứu, và nghe tiếng nói có thể nhận ra xã
hội đó đang ở giai đoạn nào, những hình thái chính trị , kinh tế , xã hội của
giai đoạn đó ra sao. Thầy tôi giáo sư Đinh Gia Khánh từng nhấn mạnh ngôn ngữ
cũng như một sinh vật có thể sinh ra và mất đi. Chính vì thế nên ngôn ngữ luôn
luôn tồn tại hai trạng thái. Một là tử ngữ( những tiếng mất đi), hai là sinh ngữ(
những tiếng phát sinh). Bên cạnh đó ngôn ngữ còn có sự biến thái- hiện trạng biến
đổi nhóm ngôn ngữ của nhóm người theo từng nghề nghiệp, tầng lớp xã hội chịu
tác động của hoàn cảnh xã hội, quan niệm, trình độ văn hoá giáo dục.
Cuối thế kỉ 19, đầu thế kỉ 20 kinh thành
Thăng Long dần dần được đô thị hoá, tầng lớp quí tộc mới, thương gia hình
thành. Phương tiện giao thông hồi đó dành cho tầng lớp này ngoài ngựa, còn có
các loại cáng, đểu ( một thứ giống như kiệu ). Những người phục vụ hai phương
tiện này gọi là phu cáng, phu đểu bị coi là tầng lớp thấp hèn, bị khinh miệt nhất
xã hội dạo đó. Vì quan niệm này nên trong ngôn ngữ dậy con thời này có câu răn
dậy ”mày không học hành tử tế lớn lên cũng chỉ làm đồ đều cảng thôi”. Lâu dần
danh từ chỉ hai nghề này đựơc ghép lại thành một tính từ miệt thị” đồ đểu
cáng”. Hà nội vốn là thành phố nhiều cây me, cây sấu, khi mùa hè về xuất hiện nhóm
thanh, thiếu niên trèo me trèo sấu để hái, lượm hai loại quả này. Thời Pháp thuộc
quan niệm những người làm nghề này “trèo me trèo sấu” là hạng cùng đinh, mạt
hàng trong xã hội . Danh từ này lâu dần trở nên duy danh để chỉ những kẻ ăn cắp
vặt, lang thang, lưu manh, vô giáo dục, cơ nhỡ chốn Hà Thành “đồ trèo me trèo sấu”…
Dẫn hai ví dụ về sự biến thái, chuyển hoá ngữ nghĩa của ngôn ngữ để càng thấy
rõ tác động của hoàn cảnh xã hội lớn lao như thế nào trong việc làm thay đổi trạng
thái ngôn ngữ.
Bên cạnh sự biến thái đó thì các nhà
ngôn ngữ học luôn luôn khẳng định ngôn ngữ Việt Nam là một trong những ngôn ngữ
thuộc vào loại có sức sống nhất trên thế giới. Trải qua mọi thăng trầm, biến động
của lịch sử, ngôn ngữ Việt nam chẳng những không mất đi, bị nghèo nàn, biến dạng
mà còn ngày càng phong phú, sinh động vì biết chọn lọc, hoà đồng và du nhập một
cách hợp lý mọi loại ngôn ngữ ngoại lai khi du nhập vào nứơc ta. Sự biến hoá của
tiếng Hán trở thành tiếng Hán Việt nhập vào hệ thống ngôn ngữ tiếng Việt Mường
cổ( ngôn ngữ gốc của tiếng Việt), rồi sự du nhập của tiếng Pháp đựơc chuyển hoá
vào dòng chảy tiếng Việt là những ví dụ sinh động . Ngày này dân tộc ta trong
giao tiếp hàng ngày đã xử dụng thành thạo vốn ngôn từ có những từ xuất phát từ
tiếng Hán chiếm đến trên dưới 67% trong ngôn ngữ nứơc ta , và hàng loạt tiếng
có gốc tiếng Pháp đã đựơc Việt hoá một cách tài ba như” xà phòng, tăm, xích,
líp, xích lô, ba gác…”.. Tất cả sự chuyển hoá đều có qui luật trong ngôn ngữ…
Nhưng đến giai đoạn hiện nay nghe cách nói
thường ngày của một số tầng lớp, nhất là giới tuổi trẻ thì có thể nhận ra tình
trạng ngôn ngữ nước ta hay nói cụ thể hơn là tiếng Việt của chúng ta đang bị biến
thái theo hứơng thoái hoá đáng báo động. Có thể nói sự biến thái này như một tiếng
chuông báo động về nền văn hoá nứơc ta đang bị xâm thực, cưỡng dâm một cách vô
lối, đang mất dần bản sắc dân tộc trong ngôn ngữ, tiếng nói mà cha ông ta dầy
công xây dựng và giữ gìn suốt cả chiều dài phát triển của nền văn hoá Việt nam
.
Thực
trạng của sự biến thái này ra sao ?
Chỉ cần nghe qua trong giao tiếp hàng
ngày đã thấy. Một ông, một bà ở thành phố hay phụ cận cả đời không biết một
chút tiếng Anh nào nhưng gặp nhau là phụt ra câu chào như người Mỹ “hê lô”. Để
biểu hiện sự ưng thuận sau khi bàn bạc một công việc gì đấy bất kể trong lĩnh vực
nào cũng hạ một câu” ô kê”, rồi “Ô kê nhé”. “Ô kê đi “,”ô kê ạ”. Một đứa trẻ
lên ba tuổi tập nói khi ra về chào ông bà nội, ngoại cũng đựơc bố mẹ nhắc” con
bai ông bà đi” Và đứa trẻ như một con vẹt bập bẹ” bai bai ông. Bai bai bà”.
Trong quán bia nơi ngôn ngữ được thả
phanh sự biến thái này càng được gia tăng đến ghê gớm. Các bia sĩ nói với nhau”
cậu phải Nông quốc Chấn thằng cha ấy đi. Không, hết tiền thì anh em mình phải
Juven tút đấy. Còn tao, uống thế thôi , không tao lại ác dê nôn xong livécphun
một trận thì mệt lắm”.
Trong lớp học. Học sinh thì thào với
nhau khi thầy giáo vắng mặt “Thầy đi đâu mà đầu lâu thế. Đã vậy thì bọn mình cứ
thoải con gà mái đi”. Giới trẻ không chỉ đàm thoại với nhau bằng thức thứ ngôn
ngữ biến dạng bất chấp tất cả qui luật của ngôn ngữ mà còn đua nhau biến tấu,
trình diễn, xem đó như một thứ mốt thời thượng. Tệ hại hơn thứ ngôn ngữ ma muội
cần lên án này lại còn được nhà xuất bản Mỹ Thuật thuộc ngành văn hoá sưu tầm,
tập hợp trong một cuốn sách mang tên “ Sát thủ đầu mưng mủ” nhân vụ án về tên
sát nhân ngàn lần đáng lên án Lê Văn Luyện khi sát hại cả một gia đình lương
thiện. Trong “tác phẩm” khủng khiếp này các “nhà văn hoá” đã liều lĩnh đưa ra
những mẫu câu đáng sợ như “tự nhiên như cô tiên”,”ngất ngây con gà tây”, tào
lao bí đao”, “đã xấu lại còn xa”…
Sự biến thái, phá vỡ mọi qui luật của
ngôn ngữ này càng có đất tung hoành dụng võ hơn trong các tin nhắn, trong chát,
trong thư điện tử của lứa tuổi trẻ . Tôi tình cờ biết được một số từ vựng của
kiểu nhắn tin trao đổi cho nhau giữa các bạn trẻ . Xin đưa ra đây một số trong
hàng trăm, nghìn từ vựng các bạn trẻ đã xử dụng mà nếu tình cờ chúng ta đọc được
thì cũng chịu, không hiểu nối nếu không nắm được loại từ điển quái dị này.
Oki được hiểu là đồng ý. Li là chào .
Del là sửa bỏ, gạt đi. Ngơi là ngăn lại. Humni là hôm nay.Iu là yêu. No table
là không bàn “… Xin được trích một câu nhắn tin của bạn trẻ khi xử dụng loại
ngôn ngữ đặc chủng này” tối này go uot nhé. Nếu OK thì phone cho tui . Đồn có địch
, no table “( tạm dịch “ tối này đi nhé. Nếu được thì gọi điện cho tôi .Nhà
đang có khách. Không bàn tiếp”…
Đó là chưa kể việc ưa nói tục, nói trống
không theo kiểu ngoại ngữ càng làm cho sự biến thái ngôn ngữ phát triển theo
chiều hướng đáng ngại.
Nguyên
nhân của sự biến thái đáng sợ này
Nhờ sự đổi mới của nhà nứơc nên hơn hai
chục năm nay Việt Nam bứơc vào giai đoạn mở cửa trong mọi lĩnh vực từ kinh tế đến
văn hoá. Nếu trong thời kì bao cấp dân ta chỉ được tiếp xúc với văn hoá cộng đồng
các nứơc XHCN trong đó chủ yếu là văn hoá Liên xô, Trung quốc . Ngoại ngữ được
học trong trường từ hệ phổ thổng đến đại học là Trung Văn, Nga văn thì đến giai
đoạn này … Nền văn hoá thế giới tràn ngập vào nứơc ta, trong đó với thế mạnh tiếng
Anh là ngôn ngữ đựơc xử dụng phổ cập trong giao tiếp và trong nhiều lĩnh vực
toàn cầu đã dần dần có có vị trí quan trọng trong sự đào tạo, giáo dục của nứơc.
Điều này cắt nghĩa vì sao tiếng Anh lại có ảnh hưởng mạng mẽ ở nứơc ta cả mặt tốt
lẫn mặt chưa tốt như vậy .
Thời bao cấp việc có một điện thoại để
bàn ở gia đình được qui định từ cấp vụ trở lên, thì nay chẳng những điện thoại
để bàn đã trở thành phương tiện thông dụng cho mỗi gia đình Việt nam mà cùng với
sự phát triển nhẩy vọt của công nghệ thông tin , người Việt ta cũng tiến nhanh
từ chỗ dùng máy nhắn tin đến điện thoại di động. Bên cạnh đó máy tính để bàn,
máy tính xách tay cũng dần dần trở nên thông dụng cho hầu hết gia đình và cho
đa số dân chúng nhất là giới trẻ…Điện thoại di động, máy tính kèm theo hàng loạt
những ứng dụng của các phương tiện này là in te nét, nhắn tin, chát , trò chơi
điện tử .. đã trở thành thông dụng đựơc ngưòi việt nam và đặc biệt giới trẻ ưa
thích. Một trong những ứng dụng quan trọng ra đời là nhắn tin tất phải có một
công nghệ nhắn tin kèm theo. Làm sao trong khoảng thời gian ngắn chuyển tải được
lượng thông tin cần thiết đến ngưòi nhận là một yêu cầu . Đây chính là cơ sở để
tạo ra số từ vựng “nhắn tin” cũng đồng thời sinh ra sự biến thái của ngôn ngữ
giao tiếp của giới trẻ nứơc ta. Sự chế biến vô tội vạ cách viết trong nhắn tin
cộng với sự sùng tiếng Anh coi đó như một sự chơi , sự khẳng định giá trị con
người đã thêm một lần làm gia tăng biến thái ngôn ngữ. Ở bài viết này tôi chưa
nói nhiều đến sự ưa nói tục của giới bạn trẻ như một mốt sành điệu mà tôi nói đến
ảnh hưởng của lối nói trống không, cụt lủn không chỉ trong nhắn tin mà còn
trong giao tiếp hàng ngày của giới trẻ. Nếu như ở một số ngoại ngữ phương tây,
ngữ điệu trong giọng nói khi dùng đại từ nhân xưng khẳng định thái độ tình cảm
và cả thứ bậc xưng hô khác hẳn đại từ nhân xưng đa dạng của tiếng Việt có đầy đủ
các thang bậc từ ông bà bố mẹ, cô gì, chú bác.. đến cả những đại từ nói lên sự
khinh miệt hay tôn kính, gần gụi hay xa lạ... Đáng tiếc các bạn trẻ ít nhiều biết
ngoại ngữ lại bị ảnh hưởng lỗi diễn đạt “ vô nhân xưng” này nên thường đổ đồng
cá mè một lứa trong xưng hô thường nhật.
Trong sự mở cửa chấp nhận sự hoà đồng
thì bên cạnh những cái hay, cái tốt của các nền, các trào lưu văn hoá trên thế
giới chúng ta cũng phải đối đầu với những gì độc hại, những gì không phù hợp với
truyền thống, tập tục tính cách của dân tộc ta. Bên cạnh đó nền đào tạo giáo dục
nước trong thời gian qua dường như còn có lỗ hổng rất lớn trong giáo trình đào
tạo học sinh các cấp. Gíáo trình giáo dục các cấp của ta còn nặng về giáo dục
kiến thức mà quên đi việc gíáo dục truyền thống, lịch sử, nhân cách đến đạo đức
làm người cho học sinh…Các quan niệm sai trái về gía trị con người cũng vì thế
lan toả. Phải chăng đây cũng là nguyên nhân sâu sa tạo ra sự biến thái đáng ngại
của ngôn ngữ.
Cách đây gần một thế kỉ Chí sĩ Phạm Quỳnh
đã có câu nói nổi tiếng đại ý “ Truyện Kiều còn thì tiếng Việt còn , tiếng Việt
còn thì nứơc Việt tồn tại”. Sự biến thái về ngôn ngữ đáng lo hiện nay chứng tỏ
các nhà quản lý của nứoc ta chưa biết khơi gợi niềm tự hào về tiếng Việt, bảo tồn
vốn quí báu của ngôn ngữ dân tộc. Sự chế biến vô tội vạ tiếng Việt như hiện nay
đâu chỉ thuần tuý ở sự băng hoại trong ngôn ngữ mà nó còn là sự băng hoại trong
lối sống của một tỉ lệ không nhỏ ngưòi Việt trẻ.
Đáng buồn thay trong sự tác động để làm
biến thái tiếng Việt lại có tác động không nhỏ của các nhà làm văn hoá. Ngoài
trường hợp nhà XB Mỹ thuật cho ra ấn phẩm nhố nhăng” sát thủ đầu mưng mủ” thì gần
đây việc không ít ngưòi cổ vũ cho thứ thơ viết và nghĩ lai căng rập theo cách
viết và lối tư duy nước ngoài của đôi ba nhà thơ thạo ngoại ngữ cũng thật đáng
giận. Đáng ra nhà thơ hơn ai hết phải làm cho ngôn ngữ dân tộc ngày càng trong
sáng hơn, dân tộc hơn vậy mà .. Tôi nhớ trong tiểu luận “Hawthor và tiểu thuyết
Rêu trên nhà mục sư” nhà văn Mỹ nổi tiếng Herman Melville tác giả hai tiểu thuyết
lừng danh thế giới “Typee”,” Omoo” ngưòi cùng thời với Whitsman tác giả tập thơ
Lá cỏ lá khuyên các nhà văn, nhà thơ Hoa Kì không nên viết như một người Ạnh,
người Pháp. Ông khẳng định “ các nhà văn chúng ta là nhà văn Mỹ… Thất bại trong
việc sáng tạo ra cái độc đáo vẫn tốt hơn là thành công trong việc bắt chước”
Vậy mà những câu thơ loằng ngoằng, bất
chấp ngữ điệu, ngôn từ nhịp điệu của tiếng Việt, cách nghĩ của dân tộc ta đã từng
sáng bừng trong những trang viết của Nguyễn Du, Nguyễn Trãi, Hồ Xuân Hương,
Nguyễn Bính….lại được ca ngợi, tán thưởng thì trách chi các cháu thanh, thiếu
niên không từ tấm gương mờ đó mà làm hỏng tiếng Việt thân yêu của chúng ta bằng
những trò ảo thuật bậy bạ trong ngôn ngữ của họ.
