Nguyễn Quang Thân
Báo TT&VH
Xem ra trong cuốn Người Trung Hoa xấu xí của Bá Dương, cái đức xấu nhất, nổi tiếng nhất,
mà từ nhà văn Lỗ Tấn đến ông Bá Dương đều nhấn mạnh là phép thắng lợi tinh thần
vô địch của người Trung Hoa.
Phép lạ này được cô đúc và điển hình hóa
khá thành công là nhân vật AQ của Lỗ Tấn. AQ có một “danh ngôn” thế giới đều biết
đại khái: “Nó đánh ta thì chấp gì, coi như nó đánh bố nó”.
Nền văn học của nước ta tuy chưa nhiều
thành tựu như văn học của “ông láng giềng”, nhưng cũng có anh Chí Phèo mà nhiều
nhà nghiên cứu cho rằng na ná chú AQ. Tuy vậy Chí Phèo chưa bao giờ có được câu
danh ngôn nào ngang tầm AQ.
Câu nói đáng chú ý trong truyện của Nam
Cao lại là câu của người làng Vũ Đại: “Chắc nó trừ mình ra!” Khi Chí Phèo say
chửi tất cả làng. Vậy là, phép thắng lợi tinh thần không là sản phẩm của anh
Chí mà của dân làng Vũ Đại. Nhờ dân làng có phép ấy mà anh Chí cứ thoải mái chửi
tràn không sợ bị ai trừng phạt. Suy thế, “võ thắng lợi tinh thần” không chỉ lợi
hại mà còn độc đáo vô cùng, có lẽ là “đệ nhất thiên hạ công phu”, năm châu bốn
bể mấy ai có ngoài đấng AQ, sao các ông Lỗ Tấn, Bá Dương lại coi là nết xấu của
người Trung Hoa?
Tôi thấy nhiều người Việt chúng ta không
nghĩ thế! Họ lạc quan và sáng suốt hơn nhiều. Với họ, phép thắng lợi tinh thần
luôn được đưa ra dùng như một miếng võ nhà nòi, như cao đơn hoàn tán gia truyền
chữa bách bệnh, như liều thuốc giảm đau cho con bệnh ung thư, như thuốc ngủ
giúp con người quên sự lo lắng, đau khổ trên đời, như nước thánh giúp tín đồ giữ
vững niềm tin vào các đấng bề trên lớn nhỏ. Nghĩa là biến chuyện người ta cho
là xấu xí thành chuyện đẹp đẽ.
Sau chiến tranh, người Nhật dạy trẻ con
trong nhà trường: Đất nước của chúng ta vừa thất bại nhục nhã, đất nước chúng
ta đất đai chật chội, nghèo nàn tài nguyên, chỉ còn biết đứng dậy rửa nhục bằng
ý chí và tài năng của chính người Nhật mà thôi. Những lời đó không dội nước lạnh
lên đầu người Nhật, trái lại kích thích sức chịu đựng, ý chí và tài năng của họ
mạnh mẽ. Chỉ 5-6 năm sau chiến tranh, nước Nhật đã phục hồi về cơ bản và sau đó
thành cường quốc kinh tế thứ hai thế giới như hôm nay.
Cái dở nhất của người Nhật là họ không
biết ru ngủ dân chúng bằng phép thắng lợi tinh thần, trái lại còn luôn nhấn mạnh
đến thất bại, điều hình như nhiều người Việt kiêng cữ. Chẳng khó để nhận thấy rằng
làm điều người Nhật làm không dễ đối với nhiều người trong chúng ta, bởi họ
luôn thủ trong tay phép lạ thắng lợi tinh thần. Hình như họ không bao giờ nghe
hai chữ thất bại, lúc nào cũng thắng, vĩnh viễn thắng, dù có ngã nốc ao rồi vẫn
thắng. Bóng đá thì nhất định thắng Thái Lan mà không biết mình đang tụt hậu sau
họ hàng trăm năm, về mọi phương diện.
Mở rộng Hà Nội là điều hệ trọng vì điều
đó không chỉ là công tác quy hoạch, là những nét bút chì vẽ lại lãnh thổ trên bản
đồ mà là sự xê dịch, thu gom hay sắp xếp lại bao nhiêu số phận của con người, của
dòng họ, thậm chí cả một số tộc người. Rickrdo, một nhà kinh tế học trước Mark,
đã nói một câu chí lý: “Thứ khó mang xách, khó di chuyển nhất trên thế giới này
chính là con người!”. Vậy mà rụp một cái, người ta biến ngay mấy triệu nông
dân, trong đó cả mấy người thuộc sắc tộc thiểu số như Mường, Dao... thành dân
thủ đô.
Quả thật người Việt đâu có xấu? Nhờ phép
thắng lợi tinh thần mà người Việt đã làm một cách dễ dàng điều thiên hạ cho là
khó nhất! Và sau đó thay vì cho nông dân biết làm dân thủ đô một nước không phải
dễ, đó là chuyện văn hóa, trình độ văn minh, mọi người phải hết sức cố gắng tự
thay đổi nâng cao bản thân mình thì người ta luôn nhấn mạnh là thủ đô của chúng
ta đã là một trong những thủ đô lớn nhất thế giới! Xem ra lớn nhất thế giới có
vẻ như một “liều thuốc bổ” kỳ diệu. Nó có thể thay thế bao nỗi niềm riêng tư của
mỗi con người thủ đô và những cố gắng để vượt qua những khó khăn sắp tới của một
sự mở rộng chưa từng có trong lịch sử.
Nhờ phép AQ mà người dân được nghe các
quan chức ngân hàng, kinh tế khẳng định rằng thế giới khủng hoảng thì khủng hoảng,
mình chưa triệt để hòa nhập nên mình vẫn sẽ bình chân như vại. Ai bảo đó là một
dự đoán sai lầm? Ở chỗ này, những chú AQ ngày nay rất thông minh. Dân ta có quyền
suy luận: Đại dương nổi sóng, những con tàu to có thể đắm, nhưng lá tre thì
không đâu nhá! Chúng ta là lá tre, mà lá tre thì đâu phải tàu, nó vĩnh viễn
không bị chìm. Nhưng không lâu sau những lời dự đoán đó, hành khách trên chiếc
lá tre đang chuẩn bị nôn ra mật xanh mật vàng giữa đại dương khủng hoảng. Họ sở
dĩ yên ổn được có lẽ là nhờ “phép thắng lợi tinh thần” của một số quan chức! Vậy
thì người Việt giỏi giang chứ đâu có xấu?
Phép thắng lợi tinh thần bắt rễ vào quá
khứ, sống bằng dưỡng chất của tính tự tôn của thời hiện tại và chuẩn bị những
giấc mơ cho tương lai. Ai bảo người Việt mình xấu? Chính nhờ phép AQ ấy mà
chúng ta lại thấy thỉnh thoảng xuất hiện những sáng kiến nhiều khi đến kỳ quái
tuyệt hảo kiểu trái cóc xanh của báo Tuổi trẻ cười. Người ta làm ra vẻ người Việt
mình cũng rất chính xác, rất khoa học không kém ai cho nên mới từng thử ra quy
định diễn viên trên sân khấu phải để hở bao nhiêu phần trăm ngực, bao nhiêu phần
trăm đùi mới được coi là lành mạnh, người lái xe máy phải nặng trên 40 ký và có
số đo vòng một phải là bao nhiêu mới đủ tiêu chuẩn...
Từ mọi góc cạnh nhìn vào, “phép thắng lợi
tinh thần” của người Việt mình đều xuất phát từ tâm lý muốn vượt qua tai ương một
cách nhanh chóng nhất (dù tai ương trong đó có nghèo khổ là một hiện thực đáng
buồn), luôn tìm một con đường đi tắt ngắn nhất! Vụ bia Tiến sỹ đang được một số
vị nóng ruột muốn lưu danh thiên cổ tiến hành có lẽ là đỉnh cao của miếng võ
AQ. Trong khi nền giáo dục đang lâm vào bế tắc, chưa có trường đại học nào có
được một thương hiệu quốc tế, chất lượng học vị Tiến sỹ đang là vấn đề khó nuốt
nhất của thời hội nhập thì các vị này nghĩ ra chuyện làm bia Tiến sỹ cho rùa đội.
Thay vì lao tâm khổ tứ, tập trung tiền của
đầu tư vào giáo dục thì người ta nghĩ ngay đến chuyện làm bia! Gì thì gì, dù Tiến
sỹ giấy, Tiến sỹ mo nang trôi sấp biết ngày nào không gì đi nữa, cũng phải làm
bia cái đã! Phải có hàng chục ngàn bia, không có không xong! May mà mỏ đá hoa
cương của nước ta cũng không hiếm. Sáng kiến khùng này thật đáng là tấm bia lớn
cho phép thắng lợi tinh thần của người Việt ta!
Vậy người Việt ta đâu có xấu!
Theo Tạp chí Nam