Yoani Sanchez
Phạm Nguyên Trường dịch
Cuốn sổ hộ chiếu có 32 trang, bìa màu
xanh và có dấu quốc huy. Hộ chiếu Cu Ba làm người ta dễ liên tưởng tới cái thẻ
ra vào chứ không phải là chứng minh thư. Nó tạo điều kiện cho chúng tôi rời khỏi
hòn đảo, nhưng có nó không có nghĩa là chúng tôi chắc chắn sẽ được ngồi lên máy
bay.
Chúng tôi sống trong đất nước duy nhất
trên thế giới mà để được nhận cuốn sổ nói trên chúng tôi phải thanh toán không
phải bằng loại tiền mà người ta trả cho chúng tôi trong ngày phát lương. Giá của
nó là “55 đồng Peso chuyển đổi được”: đối với người công nhân bình thường thì đấy
là khoảng ba tháng lương. Mặc dù việc sở hữu cuốn sổ đó là quyền không thể
tương nhượng của mỗi người dân sinh ra trên đất nước này, nhưng nó lại là đặc
quyền của những người có đồng tiền mạnh. Đồng tiền này phải kiếm bằng cách khác
chứ không phải như chính quyền vẫn hứa.
1970-1980: sự bất động của nhân dân Cu
Ba
Dù sao mặc lòng, đầu thế kỷ XXI, một người
Cu Ba có hộ chiếu đã là hiện tượng có thực, trong khi trong những năm 1970 và
1980 đây là sự kiện cực kỳ hiếm. Thời đó chỉ có một số ít quan chức là có thể
có quyền ngồi vào máy bay và bay sang sân bay nước khác mà thôi. Chúng tôi trở
thành dân tộc bất động, còn những người hiếm hoi kia, tức là những người có dịp
đi ra nước ngoài, thì hoặc đấy là những chuyến công tác hoặc là vĩnh viễn bỏ nước
ra đi. Đi ra khỏi biên giới là phần thưởng cho những kẻ đã leo lên được những nấc
thang của quyền lực, còn đối với đa số những người “không đáng tin” thì rời bỏ
hòn đảo chỉ là giấc mơ.
Những năm 1990: mở cửa cho khách du lịch
May là trong những năm 1990 tình hình đã
bắt đầu thay đổi. Có thể làn sóng khách du lịch đã làm cho chúng tôi quan tâm tới
thế giới bên ngoài, còn sự sụp đổ của khối xã hội chủ nghĩa thì cho chính phủ
thấy rằng họ không thể cứ dùng mãi những “chuyến đi mang tính động viên” chỉ
dành cho những người trung thành được nữa. Cái chính là trong những năm đó đã
hình thành cơ chế đi ra khỏi hòn đảo. Cơ hội tiếp cận với đồng tiền chuyển đổi
được (tiền do mình kiếm được một cách hợp pháp hay bất hợp pháp) cũng góp phần
tạo điều kiện cho chúng tôi tìm ra những chân trời mới. Nhưng đa phần là nhờ họ
hàng và bạn bè ở nước ngoài, đấy là những người gánh vác phần lớn chi phí cho
chuyến đi.
Hiện nay chính phủ vẫn hạn chế nghiêm ngặt
việc đi ra nước ngoài
Bây giờ không chỉ những người được lựa
chọn mới có quyền đi du lịch, nhưng chính phủ vẫn nắm trong tay bộ lọc tư tưởng
nhằm không cho những người phê phán họ được hưởng món quá quý giá đó. Hiện nay
chính quyền vẫn hạn chế việc xuất nhập cảnh. Chúng tôi, tức là những người hiện
ở trong nước không được đi vì không có “giấy phép xuất cảnh”. Mà giấy này lại
được cấp theo các tiêu chuẩn chính trị. Ngoài ra, muốn trở về quê hương, kiều
bào ở nước ngoài cũng phải trải qua những thủ tục như du khách vậy.
Quyết định cuối cùng (cả xuất lẫn nhập)
là của cơ quan quân sự, họ có quyền từ chối mà không cần giải thích lý do. Như
vậy nghĩa là trong những văn phòng, nơi người ta xin giấy phép xuất cảnh và
lãnh sự, nơi người ta xin nhập cảnh, luôn luôn diễn ra những bi kịch của con
người, còn những quyết định tùy tiện thì đã trở thành “chuyện thường ngày ở huyện”.
Những người lên tiếng phê phán, thuộc nhóm đối lập hay làm báo tự do, hiếm khi
được phép xuất cảnh.
Các nhân viên y tế cũng bị kiểm soát rất
ngặt nghèo, phải được phép của bộ chủ quản thì họ mới được phép xuất cảnh. Hoàn
cảnh của những kiều bào này đúng là một bi kịch, sau khi ở nước ngoài một thời
gian, họ không được về thăm gia đình hay con cái. Một số người phải chết nơi đất
khách quê người mà không có cơ hội trở về hôn người mẹ già hay nhìn lại ngôi
nhà xưa.
Cuốn hộ chiếu mà chúng tôi xấu hổ
Đảng cầm quyền và hệ tư tưởng tự giành lấy
quyền quản lý dòng người ra vào như thể hòn đảo của chúng tôi không phải là
ngôi nhà, không phải là Tổ quốc mà là nhà tù, trại giam hay chiến hào vậy. Những
người may mắn, tức là những người được cho đi, bước vào giai đoạn thử thách đầy
đau khổ. Họ phải ra sân bay và trình cái hộ chiếu đó, nhiều người nhìn nó với
ánh mắt ngờ vực. Tháng nào cũng có nhiều người Cu Ba chạy trốn khắp thế giới,
điều này có nghĩa là chúng tôi luôn luôn nằm trong danh sách những kẻ đáng ngờ
mỗi khi nói đến chuyện cấp thị thực. Như vậy nghĩa là ngay khi những người đồng
bào của chúng tôi định cư ở nước ngoài là họ thở phào vì có quyền sử dụng một
chứng minh thư khác hẳn.
Một cuốn sổ với mấy trang giấy với cái
bìa bằng da và quốc huy của nước khác có thể thay đổi mọi sự. Còn cuốn sổ màu
xanh, chứng thực rằng chúng tôi sinh ra ở Cu Ba, thì được dấu kỹ trong ngăn
kéo. Trong khi chờ đợi cái ngày mà nó sẽ trở thành niềm tự hào chứ không phải
là sự xấu hổ.
Dịch từ tiếng Nga tại địa chỉ:
http://inosmi.ru/world/20120828/197354486.html#ixzz24n0KTZgT
Nguyên bản: Quand le passeport cubain devient une source
de honte
